LIBRI “ADEM JASHARI- LEGJENDË E LEGJENDAVE” NJË MONUMENT ME FLATRA TË FJALËS SHQIPE QË PËR-JETËSON NJERIUN LEGJENDË
Jubile: Në 20-Vjetorin e Epopesë së Jasharëve doli në
dritë ribotimi i 10-të i librit të Bedri Tahirit “ADEM JASHARI-legjendë e
legjendave”
Xhemail Ali PECI
LIBRI “ADEM JASHARI- LEGJENDË E LEGJENDAVE” NJË
MONUMENT ME FLATRA TË FJALËS SHQIPE QË PËR-JETËSON NJERIUN LEGJENDË
(Fragment nga një punim më i gjatë studimor)
Pena e Bedri Tahirit, me flatrat e fjalës shqipe ka
ngritur në piadestal emrin e madh të komandantit legjendar të Ushtrisë
Çlirimtare të Kosovës; ka nderuar, ka lartësuar dhe ka përjetësuar emrin e
gdhendur në mermerin më monumental të lirisë së atdheut, emrin e shkruar sa me
gurra të gjakut po aq edhe me shkronja të arit, emrin e madh të Adem Jasharit.
Dy pena si dy krerë të shqiponjës
Tek e lexon
librin e shkrimtarit dhe të publicistit Bedri Tahiri, për komandantin legjendar
Adem Jasharin dhe Jasharajtë e tjerë, si dhe për luftëtarët e tjerë të lirisë
së larë me gjak të breznive orëmira, nuk ke se si të mos e kujtosh vargun aq
domethënës të Bajronit: “Në këngë dhe në vajtim u drodhën fustanellat”, por në
radhë të parë, tek e lexon librin e Bedri Tahirit, nuk ke se si të mos e
kujtosh me krenari të ligjshme thënien e poetit të madh lirik Lasgush Poradeci,
se: “Kosova ka bërë luftë skënderbejane dhe se të thuash për kosovarët që janë
trima, është pak.”
Bedri Tahiri sikur i është
përmbajtur kështu parimit të Volterit (të shkruar në veprën e tij “Karli
XII-Mbret i Suedisë”) për detyrën që duhet të ketë një historian i mirëfilltë:
që të tregojë thjesht faktin dhe atë që di. E Bedri Tahiri tregon atë që e ka
parë dhe që e ka përjetuar, atë që e di dhe për të cilin ka dëshmuar me veprën
e tij.
Tek e lexon librin e Bedri Tahirit kushtuar epopesë
ademjashariane, duke e plotësuar sfondin e kësaj figure epike me ato të
figurave të tjera historike, nuk ke se si të mos bindesh se Bedri Tahiri e bën
një gjë të tillë jo rastësisht. Në mendjen e tij intelektuale dhe në zemrën e tij
atdhetare, ai ka projektuar në këtë kronikë të gjakut iliro-dardan,
vazhdimësinë e qëndresës kombëtare, të qëndresës në një rrethim të hekurt,
qëndresë dhe epope në të cilën komandanti legjendar nuk është i vetëm, por i
rrethuar me familjarë e bashkëluftëtarë, i rrethuar me luftëtar lirie në këtë
truall Ilirie, portretet e të cilëve pena e denjë e tij i shpalos së bashku me
flatrat e fjalës shqipe, të po atyre fjalëve të cilat Pirrua ua tha
bashkëluftëtarëve të tij: “Unë jam shqiponja, e ju jeni krahët e mi!”
Tek e lexon librin e Bedri Tahirit për heronjtë e
përjetësisë që i dhanë besën tokës bujare të gjakut, që i falën jetën atdheut
të shenjtë, që i dhanë shpresë jetës së re, që ia kthyen dinjitetin qenies
shqiptare dhe që i dhanë frymë lirisë sonë, nuk ke si të mos kujtosh kronikat e
kohëve të përgjakshme si dhe luftërat e parreshtura për lirinë e mëmëdheut.
Tek e lexon librin e Bedri Tahirit “Adem Jashari- legjendë e legjendave”,
nuk ke se si të mos kujtosh kujtimet e Hasan Prishtinës “Një shkurtim kujtimesh
mbi kryengritjen shqiptare të vitin 1912”, nuk ke se si të mos kujtosh
kryeveprën e Mihal Gramenos “Kryengritja shqiptare”, si dhe veprën e Risto
Siliqit: “Pasqyrë e ditëve të përgjakshme”. Tek e lexon librin e Bedri Tahirit
“Adem Jashari- legjendë e legjendave”,
nuk ke se si të mos e kujtosh zemër-klithjen e breznive orëmira: “Shqypni! Emër
i lamë me gjak! Emër i lamë edhe me lot!”
Ashtu sikurse do të shkruante Marin Barleti për veprat
heroike të qëndresës skënderbegiane, për rrethimet e Krujës apo edhe për
rethimin e Shkodrës, ashtu siç do të shkruante Marin Beçikemi për rrethimin e
qytetit të tij të lindjes- Shkodrën, ashtu siç do të shkruante edhe Dom Ndoc
Nikaj për rrethimin e hekurt të Shkodrës prej forcave vrastare serbo-malazeze,
ashtu do të shkruajë edhe Bedri Tahiri për rrethimin e Jasharajve në Prekazin
historik.
Adem Jashari i ra Trumpetës së Krujës mu në zemër të
Drenicës trime, në Prekazin e breznive orëmira. Adem Jashari ishte koka
kryegritëse, i cili plisin e ngriti në lartësinë e përkrenares. Ndërkaq, Bedri
Tahiri me veprën e tij, e përjetësoi një epope të tillë, e cila e ndryshoi
fatin e historisë. Ai ka pasur fatin dhe
privilegjin që ta takonte dhe ta njihte nga afër Heroin që u bë legjendë e gjallë
për çdo shqiptar atdhetar. Në mënyrë të veçantë, ai e përjetëson epopenë e
Jasharjave ashtu siç e ka përjetësuar Mihal Grameno Epopenë e Luftës së
Mashkullores.
Vepra e Mihal Gramenos ka në sfond Bajo dhe Çerçiz
Topullin, por ajo ka edhe kapedanë trima si Zeman Mashkullorin e Idriz Gurin,
ajo ka fatosa malesh e burra të lidhur me besa-besën për lirinë e shenjtë të
mëmëdheut. Vepra e Mihal Gramenos ka në sfond një grusht shqiptarësh që
luftonin me një perandori të tërë. Po këtë sfond e ka edhe vepra e Bedri
Tahirit. Një grusht shqiptarësh të përbashkuar rreth flamurit kuqezi dhe të
tubuar rreth figurës kreshnike e legjendare të Adem Jasharit, luftojnë me një
lubi të tërë të veshur me zjarr dhe me hekur, e armatosur deri në dhëmbë, me
topa dhe me tanke.
Në penën e Mihal Gramenos shpaloset kryengritja
shqiptare. Kryengritje shqiptare ka edhe në pushkët e bardha të Jasharajve,
shpalosur aq bukur në penën e Bedri Tahirit.
Kryengritja shqiptare për lirinë e Shqipërisë ka dy
vëllezër ideali, Bajon dhe Çerçizin. Edhe kryengritja shqiptare për lirinë e
Kosovës ka Adem e Hamzë Jasharin. Në mes tyre qëndron si një vigan i pathyer,
luftëtari i dritës së diturisë por edhe luftëtari i paepur i lirisë, Shaban
Jashari.
Dy pena si dy krerë të shqiponjës, njëra e Mihal
Gramenos dhe tjetra e Bedri Tahirit, flasin me gjuhë gjaku. Bëhen dëshmitare të
vuajtjeve dhe të sakrificave më sublime të qenies shqiptare, bëhen ogur i
bardhë se liria e shumëpritur do të vijë dhe se një popull nga më të vjetrit e
Gadishullit të Ilirisë, nuk meriton të trajtohet si një turmë e përgjakur.
Në penën-pushkë të Mihal Gramenos lavdia e kapedanëve
të kryengritjes shqiptare kishte për lajtmotiv besa-besën: Ja vdekje, ja liri!
Në penën kryengritëse të Bedri Tahirit, lavdia
ademjashariane nuk është një lavdi përkëdheltare, por një lavdi e shkruar me
epope gjaku. Lavdia e Jasharajve është lavdi e sakrificës dhe e flijimit
familjar.
Shkrimtarët shkrihen kështu me heronjtë e kombit të
tyre dhe bëhen një me ta. Kronistët dhe kapedanët e kështjellave arbërore të
përbashkët kanë një ëndërr, një shpresë, një ideal, një frymë…
Në tokën e shenjtë të shqipeve
Është thënë
me të drejtë se veprat e mëdha janë vepra sintezë. Bedri Tahiri përfshinë kështu në një libër të vetëm,
gjithë përpjekjet për liri dhe pavarësi, gjithë luftën shekullore. Adem Jashari
nuk është thjesht vetëm një emër. Ai është një ideal, një legjendë e gjallë,
një përjetësi, rreth të cilit rreshtohen sot e mot breznitë orëmira.
E veçanta e fuqisë së fjalës së Bedri Tahirit është se
ai me mjeshtërinë e shprehjes së tij artistike ia ka dalur për mrekulli që tek
Adem Jashari të paraqes forcën shpirtërore të një kombi të tërë, vitalitetin e
tij të rrallë, gjakimin e tij për liri, patundshmërinë në qëndrime dhe
atdhetarinë në veprime.
Adem Jashari në penën e Bedri Tahirit është vetë
Vilhelm Teli. Ai është sa ushtari i atdheut po aq edhe hero i tij. Ai është
heroi i kombit dhe mishërim i lirisë së këtij kombi. Gjithsesi ai është
komandanti i Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, por edhe kryekomandanti që e mbanë
të gjallë flakën e shenjtë të lirisë, sot e mot. Ai është sa njeri atdhetar po
aq edhe burri i rrallë, sa udhëheqës po aq edhe ushtar. Në krenarinë e tij të
ligjshme, ai është shqiptar e bir shqiptari, i cili nuk pranon kurrfarë
bisedimesh me armiqtë e lirisë së kombit të tij e të truallit të tij, sepse ai
nuk pranon kurrfarë pazari.
Ai mbase është një nga të vetmit, që nuk pranon të
futet në kurrfarë bisedimesh me ata që ndër shekuj e kanë dhunuar të drejtën
tonë, sepse ai e di shumë mirë se të pranosh të futesh në bisedime, do të thotë
të pranosh se pala tjetër ka hise në tokën tonë dhe në të drejtën tonë.
Është pra merita e pamohueshme e
Bedri Tahiri që na e paraqet figurën shumëdimensionale të Adem Jasharit, dhe se
në penën e Bedri Tahirit, Adem Jashari mishëron të gjitha tiparet dhe virtytet
dalluese kombit të tij.
Bedri Tahiri zbret në thellësinë e shekujve, ndalet
tek emrat dhe të bëmat e atyre që lanë gjurmë, duke dëshmuar kështu më tej se
bujaria, trimëria dhe mençuria e Prekë Kuçit u trashëgua brez pas brezi në
Drenicën heroike.
Duke shpalosur të vërtetat e mëdha historike, ai vë
përballë të djeshmen dhe të sotmen, bën krahasime dhe gjen ngjashmëri. Në
gdhendjen e portretit të Prekë Kuçit, me një mjeshtëri të rrallë nëpërmjet
gjuhës së nëntekstit, autori dëshmon se tiparet dhe virtytet e këtij burri të
shquar, do të ruhen e do të trashëgohen. Ai është njeriu i fjalës e burri i
besës. Por përveç se njeri i armës, ai është edhe lahutari i shquar, i cili me
këngën e tij e parathotë të ardhmen e vendit të tij. Në sfondin e një
portretizimi të tillë, Bedri Tahiri le të kuptohet se tiparet dhe virtytet e tilla
janë prezente edhe tek Jasharajt e paepur.
Bedri Tahiri nuk ka shkruar kështu thjesht vetëm një
libër, nuk ka ngritur vetëm një përmendore, por mbi çdo gjë ai e ka shtruar
sofrën e kreshnikëve, ka skalitur kështu Mujën dhe Halilin në kullën e Jasharajve
të Prekazit heroik, sepse për Bedri Tahirin, kur vringëllojnë armët, muzat nuk
heshtin! Ai dëshmon përmes fakteve dhe kronikave të letrarizuara, se heroi që
sfidoi padrejtësitë historike të Kongresit famëkeq të Berlinit e të Konferencës
së Ambasadorëve në Londër, heroi që aq shumë e deshti dhe e këndoi këngën e
Zhuj Selmanit, e ringjalli Zhuj Selmanin prapë, së bashku me Oso Kukën.
Kulla e Dinoshës e Epopeja e Orman Çiflikut, së bashku
me Betejën e Mashkullores e të Mezhgoranit, ringjallen në Kullën Kreshnike të
Jasharajve legjendarë. Ka shumëçka nga kjo epope heroike me tone tragjike, siç
do të shkruante Bajroni, që të përkujton dyvragëshin e madh të këngës
popullore:
Shqipëri e
kuqe, Shqipëri e sertë,
treqind
kryengritje, në katërqind vjet!
Ndërkaq, me
intuitën e tij prej shkrimtari, me formimin e tij prej intelektuali, me
vizionin e tij prej atdhetari, me misionin e tij prej profesori, Bedri Tahiri
na ka përkujtuar me krenarinë e tij të ligjshme se Jasharajt trima e
legjendarë, kanë vepruar dhe luftuar sipas parimit të njohur të shqiptarit të
madh e të shkodranit të mençur Pashko Vasa- poetit të pushkëve të bardha, se:
“Urdhërat e ndërgjegjës kombëtare duhet të na vijnë për krerë e të na bindin
për ushtarë.”
Duke vënë qëndresën shqiptare përballë krimit dhe
gjenocidit serb, shkrimtari dhe publicisti Bedri Tahiri sërish dëshmon për
historinë, dhe se duke shkruar një libër për përjetësinë e njeriut që u bë
legjendë e që vuri në lëvizje tokën dhe qiellin, ai njëkohësisht na përkujton
me këtë vepër kaq të çmuar, thënien e Gjergj Kastriotit-Skënderbeut: Sa keq që
për një shpirt kaq të madh, natyra nuk na ka falur një fat më të mirë!
Tipologjia e shkrimit
Heroi
mitik, Lisi kushtrimtar, Qyqavica legjendare, Drenica heroike, kullat e
djegura, kulla dhe qëndresa, kulla kala, Kulla e Përbetimit, qielli i
përflakur, toka e shenjtë e shqipeve, toka mëmë, lot të dhembjes krenare, kur
foshnja mund vdekjen…Këto janë vetëm disa prej shumë sintagmave poetike të
librit të Bedri Tahirit, në të cilin ai duke bërë një ndërthurje mjeshtërore
zhanresh, shpalos një botë kreshnikësh. Në këtë ndërthurje zhanresh, në këtë
strukturë kompozicionale, shkrimtari ia ka dalur aq bukur, jo të japë një
biografi sipas normave apo kodeve që tashmë shpesh janë bërë edhe
konvencionale, por në radhë të parë, ai ia ka dalur për mrekulli që kryeheroin
e kryengritjes së Kosovës, komandantin legjendar të Ushtrisë Çlirimtare të
Kosovës, ta nxjerrë në plotninë e tij. Pra, Adem Jashari në penën e Bedri
Tahirit skalitet në sfondin e rrjedhës së natyrshme të historisë së kombit
shqiptar, në vazhdën e përpjekejve të parreshtura për liri e pavarësi. Adem
Jashari në penën e Bedri Tahirit është Adem legjendari. Ai është legjendë e
legjenadve, por sa një hero mitik, ai po aq është edhe një hero real. Këtu edhe
qëndron merita e madhe e shkrimtarit, sepse Adem Jashari është legjendë e
legjendave, i dalë nga gjiri i popullit.
Në këtë penë që rreshton legjendarët dhe luftëtarët e
lirisë në përmasat e përjetësisë, Adem Jashari është heroi që i prinë popullit,
por që e ka edhe popullin prapa. Ai është heroi që frymëzohet nga populli dhe
lufta e tij për liri, por njëkohësisht ai sërish është heroi legjendë, i cili
me aktin e tij të flijimit familjar e frymëzon dhe e drejton këtë popull. Ai
ka bashkëluftëtarët e tij si dhe
bashkëmendimtarët e tij. Ai ka bashkudhëtarët e tij. Ai ka me vete e rreth
vetes, njerëzit atdhetarë, sa modestë po aq edhe bujarë, të cilët e mbajnë të
gjallë flakën e shenjtë të atdhedashurisë. Ndërkaq, që është prapë po ai heroi
që e ndezë flakën e luftës për liri. Ai është heroi që i bie Trumpetës së
Krujës, duke dhënë kushtrimin e kryengritjes. Ai është fatosi i maleve e burri
i besës. Ai flet pak, por punon dhe lufton shumë. Ai ngre peshë mendjet dhe
zemrat e bashkatdhetarëve të tij, kudo që janë, ai bashkon dhe frymëzon brezat.
Lufta ka edhe legjenda të tjera, por është Ai të cilin e kërkon koha dhe të
cilin koha e nxjerrë në shesh e në log të luftës. Ai është legjendë e
legjendave.
Në penën e Bedri Tahirit Adem Jashari është mishërim i
të gjitha përpjekejve titanike të popullit shqiptar për liri e pavarësi
kombëtare, për çlirim dhe përparim shoqëror. Pra, Adem Jashari, është edhe
mishërim i Vranakontit që e hapë gjoksin përpara fuqisë së armikut, është
mishërim i Mic Sokolit që i vë gjoksin grykës së topit, i Oso Kukës që i hedhë
në erë Cubat e Vraninës, i Zhuj Selmanit që e ripërtërinë aktin epik të Oso
Kukës, dhe i Selam Salarisë që për lirinë e shenjtë të Shqipërisë, e hedhë
gunën përmbi tela…
Shkrimtari Bedri Tahiri ka gërshetuar kështu lirikën
me epikën, historiken me poetiken, publicistiken me dokumentaren. Aty ka vargje
të poetëve kombëtarë, vargje të Naim Frashërit e të Gjergj Fishtës, dëshmi se
si është edukuar kjo familje atdhetare në frymën kombëtare.
Në prapavi të komandantit legjendar e në sfondin e
historisë janë edhe figura të tjera, luftëtarë të tjerë lirie, burra të besës e
të pushkës që i vunë shpatullat mëmëdheut, duke ngritur krenarinë përmbi
lumturinë, lirinë përmbi pasurinë, interesat madhore kombëtare përmbi interesat
personale. Në sfondin e këtij libri bashkëjetojnë jatagani dhe fjala e mençur,
pushka dhe pena, trimëria dhe mençuria e breznive orëmira.
Portretet e skalitura
Krahas
“Pelerinatës së Gjakut”, shkrimtari Bedri Tahiri shpalos edhe portretet e
luftëtarëve të lirisë në sfondin e historisë, që nga Prekë Kuçi e deri tek
Ahmet Delia, Azem e Shote Galica, që nga Emin Lati e deri tek Tahir e Nebih
Meha, që nga Hasan Prishtina e deri tek Shaban Murat Jashari. Madje ai e bën
këtë në atë mënyrë sa Drenica heroike, përkatësisht Prekazi historik, me një
dorë e përkundë djepin e foshnjës së lindur (e që në simboliken e shprehjes së
fjalës shqipe del edhe si djep vazhdimësi e si djep lirie) kurse me dorën
tjetër mba plagën e lidhur në trupin e vet kryengritës.
Në sfondin e paraqitjes së këtyre figurave historike
që lanë gjurmë e bën kthesa vendimtare në rrjedhën e ngjarjeve të vrullshme, zë
vend vetëdija kombëtare e thadruar aq bukur në programatikën monumentale të
Sami Frashërit “Shqipëria ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhetë?”, zë vend fjala e urtë e vizioni politik i
Hasan Prishtinës, pushka rrufe e Shote Galicës lidhur gërshetë me një buqetë
fjalësh të përzgjedhura me aq shije dhe me po aq domethënie: “Vëllezër, hasmi
ynë i përbetuar, Serbia, më shumë ia ka dronë këtij libri sesa edhe
grykëhollave tona. Andaj, arma më e fuqishme është arsimimi në gjuhën amtare.”,
si dhe epika fishtjane e “Lahutës së Malcis”, vargjet e së cilës brumosin me
atdhedashuri breznitë orëmira.
Shaban Murat Jashari
Në këtë
rrugë dhe në këtë sfond shquhet figura emblematike prej atdhetari e prej
mësuesi e Shaban Jasharit, i cili në zemër mbante vargjet e Naim Frashërit,
kurse në mendje kishte vizionin e përhapjes së dritës së diturisë si prelud i
lirisë së shumëpritur, gjë që autori në kapitullin e titulluar “Nga
mësonjëtorja në qeli”, e ka paraqitur mjaft bukur e në mënyrë retrospektive,
duke e ngritur atë në piadestal si një njeri të formuar me ndjenja atdhetare, i
cili përherë ishte i gatshëm të sfidonte “kukudhat e kukuriqët”- siç shprehet
shkrimtari, dhe i cili besonte shumë në atë që thoshte:
“Kërcënimet e tyre ia shtonin edhe më tepër
atdhedashurinë. Dhe pa hezitim vazhdonte rrugën e tij. Çdo ditë u mbante orë
historie. U fliste për luftërat shekullore e gjakimet e parreshtura për liri.
Kur u rrëfente për Skëndërbeun, për Ahmet Delinë, për Shaqir Smakën, për Azem e
Shote Galicën, për Shaban Palluzhën etj., ata nglenin gojëhapur. Të tilla gjëra
më parë s’kishin dëgjuar në shkollë. E shihni shkollën tonë, u thoshte një
ditë, kjo është ngritur me gurët e kullës së Azem Galicës. Për këto mund të
bisedoni edhe me bashkëluftëtarët e tij, që i dinë këto gjëra më mirë.”
Në penën e Bedri Tahirit, mësuesi atdhetar Murat
Jashari është një pishtar i gjallë i diturisë dhe i lirisë. Nxënësit e tij janë
ata që recitojnë poemën e Pashko Vasës O moj Shqypni, ndërkaq që ai vetë në
duar mbante një nga kryeveprat e letërsisë shqipe:
“Mësuesi “i papërshtatshëm”, që mbante libra të
ndaluar, si “Lahutën e Malcis” etj., që nxënësit i “helmonte” me idenë e
shqiptarizmit e që mbante lidhje me “armiqtë” e popullit, si me Dervish
Koprivën, Sherif Tërtsenën, duhej të
përfundonte prapa grilave, në qelitë e errëta ku të mbyste lagështia.”
Paraqitjen e portretit të të këtij mësuesi atdhetar,
autori e plotëson edhe më në një sfond edhe më të përgjithshëm në poetikën e
ligjërimit të stilit të tij letraro-historiko-publicistik:
“Lisat e mëdhenj i rrahin erërat më shumë, por rrënjët
i lëshojnë më thellë. I tillë ishte edhe ky burrë i paepur e atdhetar i shquar.
Shtrëngata të fuqishme u përplasën mbi të, por nuk e përkulën dot. Bile ato e
frymëzonin dhe e kalitnin më shumë. Pushtetarët gjakatrë e dëbuan nga puna, nga
detyra e shenjtë e mësuesisë, por dashurinë për kombin dhe për gjuhën amtare
nuk ia shuan dot. Ai sërish atë e kultivonte te të afërmit, te miqtë e
posaçërisht te të bijtë: Rifati, Hamza dhe Ademi. Ata, si tre dragonj ecnin të
paluhatshëm në rrugën e madhe të lirisë. Edhe vdekja druhej prej tyre. Dhe ky
kënaqej. Ashtu i kishte mësuar vetë. Vetëm ajo rrugë shpiente nga ditët e
bardha.”
Edhe në kapitullin vijues “Kulla e përbetimit-Liri a
Vdekje!”, Shaban Murat Jashari, shfaqet si një kryefamiljar në një harmoni
tipike tradicionale shqiptare, ashtu siç kanë qenë historikisht dyert e mëdha
të familjeve shqiptare, dyert që e bën Shqipërinë me hir o me pahir. Kundruar
nga ky prizëm, pena e Bedri Tahirit përshkon trajektoren historike të kësaj
familjeje të rrallë atdhetare.
Krahas familjes, në sfondin e lirisë së mëmëdheut, zë
vend edhe kulla legjendare, e cila ashtu sikurse edhe malet në poemat e Naim
Frashërit, kokën e ka përherë në qiell si një shqiponjë kryengritëse, si vetë
kulla e Mic Sokolit dhe e Ali Ibrës, e Jakup Ferrit apo e Mehmet Shpendit, e
Ahmet Delisë apo edhe e Azem Galicës, e Nebih dhe Tahir Mehës.
Në penën e Bedri Tairit, Kulla e Jasharjave me
trimëritë e burrave të saj sfidon epërsitë dhe mizoritë që kishin kazermat
serbo-sllave, kurse oda e tyre me mençurinë dhe bujarinë e fisit sfidon
kancelaritë e Kongresit të Berlinit, të Konferencës së Ambasadorëve të Londrës,
të Jaltës si dhe të demagogjive gjithë sehire të politikës së paqes së
përgjakshme. Kjo kullë, e cila kishte pritur me vite e vite të tëra çastin e
pritur, në historinë e një kombi martir, do të ngritej në lartësinë e një
kryekështjelle të Gjergj Kastriotit- Skënderbeut, gjë që pena atdhetare e Bedri
Tahirit e shpalos fletë-fletë, me gjithë koloritin e pasur të një ligjërimi
poetiko-epik…
Nuk do mend se Jasharajt, secili veç e veç apo edhe të
gjithë së bashku, kanë po të njëjtën përgjigje siç pati edhe Themistokli Gërmenji:
“Po të mos shkoj unë, do shkoj Shqipëria!”
E ndonëse autori nuk kalon në shqyrtime apo persiatje
përreth një flijimi të përbashkët e pa dyshim një nga më të dhembshmit në
gjithë historinë tonë, nga përmasa e kësaj paraqitjeje të epopesë ademjashariane,
nuk ka se si të mos na kujtohen vargjet e këngës popullore lidhur me qëndresën
e Arbërorëve të Greqisë:
Ishin tre, dhe nuk donin të iknin!
U bënë tre mijë, dhe donin të vdisnin!
O Todi, O Mio, O Koci dhe ti, o burrë:
Ua prenë kokat, po mendimet kurrë!
Legjendari Adem Jashari
Nuk ka
dyshim se Bedri Tahiri jeton me heronjtë. Ai jeton me ta e për ta, udhëton me
ta, flet me ta, dhe mendon duke qenë gjithmonë me ta. Në flatrat e fjalës
shqipe secilit syresh, ai u ngre një lapidar. Në shpalosjen e kujtimeve të
atyre ditëve të përgjakshme, që përbëjnë kujtime të kronikave për kohët sa
tragjike po aq edhe epike, ai u ngre një obelisk martirëve të lirisë së
mëmëdheut. Ai u vë buqeta fjalësh duke u përkulur gjithë respekt dhe mirënjohje
përpara mermerit më monumental që historia ka gdhendur në luftën titanike për
t’u bërë Shqipëria dhe për t’u bërë shqiptari: Një dhe të pandarë!
Në sfondin e një qëndresë të tillë, sa tragjike po aq
edhe heroike, pena e Bedri Tahirit ka skalitur edhe portretin e kryekomandantit
legjendar, Adem Jasharit. Në kapitullin “Kulla e përbetimit-liri a vdekje!”,
përshkruhet fëmijëria e hidhur e kryetrimit, që lidhet me aksionin famëkeq të
mbledhjes së armëve:
“Fjala e parë që doli nga goja e Ademit të vogël qe
“pushkë”. Gjithë biseda e atyre ditëve sillej rreth saj. Dhe, kjo s’pati gjë të
keqe. Djaloshit veçsa i shtohej urrejtja për të huajt dhe i rritej dashuria për
armët e lirisë. Këto ndjenja ia sforconte edhe rrethi familjar. Libri, pushka e
çiftelia në duart e babait e të vëllezërve më të mëdhenj, flitnin mjaft.
Shembujt edukojnë më mirë se fjalët, porosiste i madhi Naim Frashëri. Kështu
formohej personaliteti i të riut kureshtar e sypatrembur.”
Adem Jashari përshkruhet kështu si një njeri të cilit:
“Më shumë i pëlqenin veprat se fjalët.” Pra, ai është njeri i aksionit më shumë
se sa i fjalëve. Ai është njeriu që vë në lëvizje tokën dhe qiellin, njeriu që
ndryshoi rrjedhat e historisë, që ua ktheu dinjitetin dhe besimin shqiptarëve.
E një profil të veçantë të komandantit kreshnik
shpalos shkrimtari, edhe kur shokët ia kërkojnë mendimin kryetrimit Adem
Jashari, i cili në fjalën e tij gjithë urtësi e trimëri shëmbllen aq shumë me
Oso Kukën:
“-Vëllezër të dashur! Shumë nga ato që i bluaja në
kokë i thatë ju fort mirë. Armiku shekullor me një të qeshur s’bëhet mik. Këtë
e ka të qartë edhe populli, por për t’i treguar botës se s’jemi veç të luftës,
i mënjanuam armët përkohësisht. Por ç’ndodhi? Durimi gati u kthye në nënshtrim
poshtërues. Shqiptari sikur e humbi dinjitetin e vet kombëtar. A ju kujtohet
plaku që na përshëndeti serbisht kur po qitnim pushkë në malet e Prellocit?
Aspak s’kishte faj i gjori. Nuk ia kapte dot mendja se tanët mund të shtinin me
armë. Nuk ishte ai i mëparshmi. A s’ka bir nëne që ia kthen armën Serbisë?!-
shushuritet shpesh. A durohet kjo? Turp që nuk e lanë as Drini i Bardhë.
Ardhacakët e stepave të Karpateve të bëjnë ç’t’u teket nëpër shtëpitë tona? Jo,
qebesa, jo. Ende janë gjallë bijtë e shqipes. Amaneti i brezave nuk guxon të
shkilet. Liria është m e shtrenjtë se jeta. E ç’kuptim ka e shkreta nën
thundrën e egërsisë. Hiq fare. Për lirinë e Kosovës nuk do të kursejmë asgjë,
as gjakun tonë. Nga kjo rrugë, që s’është e shtruar me lule, por me gjemba,
s’ka kthim prapa. Të lidhemi me besa-besë e të betohemi: Liri a vdekje!”
Ndërkaq, edhe në kapitullin përmbyllës të këtij libri
emblemë, kapitull i titulluar në mënyrë mjaft domethënëse “Me fat përjetësia
Adem Jashari”, nëpërmes një ligjërimi të veçantë poetik paraqitet në plotninë e
tij heroi epik në dimensionin që e meriton, në dimensionin historik. Në këtë
dimension të trajektores historike, Heroi mishërohet me Flamurin, sepse Ai
bëhet Flamurtar i Shqiptarizmës së Rilindur nga gjaku, Ai bëhet palë e valë
prej gjaku shpalosur në Flamurin e Breznive Orëmira:
“Ai i Madhërishmi
e i Plotfuqishmi bëri edhe Ilirikumin, edhe Arbërinë, edhe Kosovën, edhe
Drenicën, edhe Prekazin. Mbi këtë të fundit, ditën e 28 nëntorit 1955, lëshoi
rreze të forta drite. Pasi mblodhi fuqinë, mençurinë, trimërinë, bukurinë dhe
bujarinë, brumosi mirë e mirë edhe një Adam të ri, Adem Jasharin. Qyqavica
lëshoi një rrakullimë farfuritëse e zanat flokëgjata mbushën bucelat qumësht të
dhisë briaartë. Dragonjt kamxhikosën rrufeshëm kuçedrën shumëkrerëshe, që u
përpoq ta shterronte lumin Drenica. Trimi braktisi djepin, mori krahët e vajti
në logun e betejave të lirisë. Orët i dhanë ushqim ambrozi. E ëma e Akilit
parapëlqeu të kënaqej fare pak me të birin, por ai i takonte pavdekësisë. Edhe
Zahidja ishte e një mendjeje me të. Dhe, Ademi nuk e priti ditëlindjen e dyzet
e tretë. Jo, se ai u shndërrua në legjendë, e legjendat janë të përjetshme.
Ademi pati vetëm një pike gjaku në fyt…”
Një dimension tjetër i paraqitjes së Adem Jasharit nga
ana e shkrimtarit Bedri Tahiri, është edhe ai i krahasimit me heroin pararendës
dhe po aq frymëzues (në kapitullin “Ato presin babanë t’ua sjellë lirinë”), ku
bie në sy një frazeologji mjaft e mprehtë sa dhe tejet e saktë:
“Azem Galicën s’e zinte shpella. Adem Jasharin nuk e
mbajti dheu. Ende pa i mbushur dyzet e tri pranverat vajti në përjetësi. Trimat
vdesin për të jetuar, ndërsa burravecët jetojnë për t’u harruar shpejt, do të
thoshte një veprimtar yni. E vërtetë e pamohueshme. Një emër që tundi globin.
Guri i Sizifit lëvizi nga vendi. Akti sublim i altruizmit unikat ndërgjegjësoi
edhe mendjet më të mykura të ca trutharve tanë, zgjoi shurdhësinë evropiane dhe
zgjodhi nyjën gordiane të memecllëkut botëror…”.
Hamzë Jashari
Në
kapitullin “Gjithkush duhet ta mbrojë pragun e vet”, paraqitet në sfond figura
tjetër epike e qëndresës heroike, Hamzë Jashari:
“-Fort mirë e dimë se familja jonë kaherë është në
shënjestër të pushtetit shovenist serb. Mirëpo, jemi betuar që të mos luajmë
nga trojet tona. Ademin e kanë dënuar në mungesë, por atdhedashurinë nuk ia
kanë zbehur fare. Përkundrazi, veçse ia kanë sforcuar. Ca fjalë të pakripë, që
po i vinë përanash, po e rëndojnë më shumë se sa sulmet e armikut. Edhe Azem
Galica i urrente shumë hafijet dhe kukudhat, andaj i qeronte pamëshirshëm. Por,
nejse, koha do t’i sqarojë të gjitha. Së shpejti populli do të na ndajë shapin
nga sheqeri. Kryesorja, puna po ecën mbarë, armët e lirisë po dëgjohen kudo. E
unë mendoj se rrugë tjetër nuk ka për të arritur te liria, - flet Hamza
rrjedhshëm e qetë, si të mos kishte ngjarë asgjë…”
Edhe për këtë figurë heroike sa dhe emblematike të
luftës çlirimtare, shkrimtari shpreh një respekt dhe adhurim të veçantë, duke e
skalitur si me daltë portretin atdhetar të tij:
“Dhe nuk ndalet, por më përcjell larg e larg. Sa i
lakmoja këtij burri mentar e trim. Pedant në veshje, në sjellje e bisedë. Robat
laroshe të UÇK-së i shkonin fort bukur atij trupi gjimnastik. Revolja në brez
dhe bombat përreth ia shtonin madhështinë. Hero mitik më dukej tek ecte përkrah
meje. Shpirtin e tij liridashës e njihja edhe më herët, por ndryshe, përmes
këngës dhe çiftelisë. Sa ëmbël e sa me afsh u këndonte Azem e Shote Galicës,
Hasan Prishtinës e Bajram Currit, Oso Kukës e Isa Boletinit, Zhujë Selmanit e
Lec Gradicës…Ca pushtetarë puthadorës e shikonin vëngër dhe bënin plane për
kurthe e ndërskamca. Lexonte shumë dhe e njihte fort mirë historinë kombëtare.
Në çantën e tij ushtarake, krahas të tjerave, kishte edhe libra. Mendja duhet
t’i prijë trimërisë, se nuk kanë thënë kot të diturit Një trimëri me njëqind
mjeshtëri, - i këshillonte ai vazhdimisht shokët...”.
Besartë Jashari
Portreti i Besarta Jasharit është një dëshmi tjetër e
shpalosjes së një të vërtetë të madhe historike, ku brezi i ri gjakoi dhe
ëndërroi për lirinë e larë me gjak. Besarta Jashari përfaqëson një brez të tërë
që kalon nëpër rrathë ferri, por ajo gjithashtu në penën e shkrimtarit
përfaqëson edhe një ëndërr të dyfishtë për 8 Marsin, një festë në të cilën ajo
nuk dëshironte asgjë më shumë se sa t’i dhuronte gjyshes një buqetë me lule,
dhe gjyshit një stilolaps, pra një penë për të shkruar kronikat e lirisë së
shumëpritur:
“Besartë Jashari! Një emër, një histori. E gjalla mes
të vdekurve. Një emër që të ngjallë admirim të veçantë e të bën të mos u besosh
as syve tu. Vajza, e cila kaloi nëpër nëntë rrathët e ferrit dantesk dhe
përjetoi e pa me sy tmerre çmendëse. Dhe, pas gjithë asaj golgote tunduese,
mbeti e kthjellët si loti. Rrëfen qetë, pa emocione, pa shqetësime…Natën e kobshme
flinim ëmbël. Fare nuk e mendonim përbindëshin monstruoz, që gatitej të na
gëlltiste. Jo, jo, së paku ne fëmijët, jo. Përpara kishim ardhmërinë dhe
ëndërronim…Ishim në prag të festive të marsit. Gjumi krah-lehtë na shpiente
kahmos…Blerina e vogël buzëqeshte ëmbël në gjumë. Diç të bukur ëndërronte…Me
një tufë lulesh, mbledhur te Livadhi i Pajtimit, vraponte hareshëm drejt
gjyshes Zahide. Donte t’ia uronte Tetë Marsin. Ajo disi i ikte, e kjo e ndiqte
pas lehtë-lehtë. Sapo e zuri, e përqafoi fort, ia dha lulet dhe ia përsëriste
përmendësh mësimin Nëna Qëndresë. Plaka flokëthinjur e kënaqur ia lëmonte
flokët e butë si mëndafshi. Ajo sërish buzëqeshi ëmbël dhe u rrotullua në
krahun tjetër. Po motra, Fatimja, në shtratin tjetër, ç’ëndërronte vallë në ato
çaste të pakta, para orës së ligë? Gjëra të bukura. Ajo kishte ndarë mendje ta
përgëzonte gjyshin e dashur Shaban me një stilolaps në ditën e Mësuesit. Edhe
më shumë meritonte mësuesi i parë i Drenicës, por aq kishte ajo…”.
Marigonë Jashari
Me një poetikë krejtësisht lirike, është paraqitur
edhe portreti i Marigonë Jasharit, e cila gjithashtu ka kujtime të trishta
lufte, por që shkrimtari me të drejtë parapëlqen që ajo të recitojë vjershat me
përmbajtje atdhetare.
“Edhe kujtesa brilante e Marigonës miturake ka
regjistruar diç nga skenat makabre. Por, shpirtbardhësinë e saj ishte mëkat ta
helmoje me gjëra të tilla. Dhe biseda merr rrugë tjetër. Ajo ka mësuar vjersha
për babanë, për UÇK-në, për Drenicën.”
Simbolika e emrit Marigonë merr kështu përmasën e një
ditë të shumëpritur, që nga Vlora e Ismail Qemalit e deri tek Prekazi i Adem
Jasharit:
“Ç’margaritar i pastër që me zë kanarine josh lirinë
ëmbël-ëmbël. E ajo patjetër do të vijë. Edhe më 28 nëntor 1912, Marigona i pat
kënduar lirisë tek e qëndiste flamurin kombëtar. Kjo i këndoi një lirie të
plotë, që të gëzojë mbarë Shqipëria. Thellë në zemër ndryhen shqipet e
qëndisura me fije gjaku për trimat e lirisë…”.
Nëna shqiptare
Ajshe Boletini, Ajshe Gërvalla e Ajshe Jashari takohen
tek djepi i qëndresës, tek votra shqiptare e tek sofra bujare. Ato takohen dhe
bëhen një tek kulla e pamposhtur. Tek kulla kështjellë e Prekazit historik,
Nënë Zahidja e Jasharjave është vetë Haso Topulli e Kosovës martire. Adem e Hamzë Jashari i ngriten asaj
në këmbë, e përqafojnë dhe e adhurojnë si vetë mëmëdheun e dashur, sepse
dashuria e tyre për Nënë Zahidenë është vetë dashuria që kanë ata për
Shqipërinë. Në përmasat e nderimit të tyre, ata e nderojnë dhe i përkulen Nënë
Zahidesë ashtu sikurse përkulen në eposin e kreshnikëve edhe Muji e Halili
përpara nënës së tyre.
Në kapitullin “Krimi që tundi botën”, pushtuesi
ndeshet me bustin e Heroinës Qerime Shote Galica:
“-Pa shihe, shihe, edhe kjo zanë mali me gërsheta të
gjata, sikur ka luftuar kundër nesh,- fliste oficeri serb duke e shikuar bustin
e Shotës, që i rezistonte edhe zjarrit. Sa popull i çuditshëm. Fare nuk i
drojnë vdekjes, as kur janë duarrthatë. Të gjithë njësoj e çmojnë lirinë, si
burrat, si gratë. Edhe fëmijët i edukojnë në atë frymë. Kur bien në fushëbeteja
këndojnë e kur i zë vdekja në shtrat, mërziten. Kam dëgjuar se një nënë
shqiptare kur iu kthye djali nga beteja e shokët i kishin mbetur të vrarë, qau
me lot derisa e detyroi të birin të kthehej sërish në fushëbetejë.”
Dhe, jo vetëm kaq. Ajo rroku edhe armët dhe u rradhit
në vijën e parë të frontit. Rradhët e UÇK-së u mbushen përplot trimëresha. Ato
dëshmuan qartë se Shote Galica nuk qe një rastësi historike e as Xhevë
Krasniqi-Lladrovci nuk ishte e fundit që me gjak vadiste tokën e etur për
Liri…”.
Nëna shqiptare, në penën e shkrimtarit Bedri Tahirit
ngritet në piadestalin që i takon, dhe ky piadestal në të cilin e vë shkrimtari
atë, është ai dorës që ka përkundur djepin e lirisë sonë, duke dëshmuar për të
satën herë se liria është nëna e fitores.
Ky piadestal pra, është ai i Teutës ilire.
Nga Frashëri
prijatar tek Prekazi legjendar
Shqipëria, në Rilindjen e saj kombëtare ka nxjerrë
Frashëllinjte me penë. Në përmbyllje të njërit prej kapitujve të saj më
tragjik-në luftën e saj për çlirimin e Kosovës martire, Shqipëria ka nxjerrë
nga gjiri i saj Jasharajt e pushkëve të bardha kryengritëse.
Të parët-Frashëllinjtë, punuan e vepruan sipas
krenarisë së ligjshme që e shpalosi poeti kombëtar Naim Frashëri:
“Ti Shqipëri, më ep nder, më ep emrin
shqipëtar,
Zemrën ti ma gatove, plot me dëshirë e me
zjarr!”
Të dytët-Jasharajt, vepruan dhe luftuan sipas parimit
programatik të shkodranit të mençur e shqiptarit të madh, Pashko Vasa, se:
“Urdhrat e ndërgjegjës kombëtare, duhet të vijnë për krerë dhe të bindin për ushtarë!”
Frashëri i penave të përlindjes së përjetshme të
Shqipërisë dhe Prekazi i pushkëve të bardha kryengritëse të lirisë, takohen në
shtigjet e përjetësisë. Mbi dyert e mëdha të Frashëllinjve dhe mbi dyert e
mëdha të kullave të Prekazit, qëndron shqiponja dykrenare. E pena dhe pushka
qëndrojnë si gërshetë e lidhur. Drita e diturisë dhe drita e lirisë.
Frashëllinjtë që vdesin me penë në dorë mbi tavolinën e punës dhe levendët e
Prekazit që vdesin me armë në dorë në log të luftës. Abdyl, Naim, Sami e Mithat
Frashëri. Ahmet Delia, Tahir e Nebih Meha, Shaban e Adem dhe Hamëz Jashari.
Frashëllinjtë dhe Jasharajt. Nga jugu në veri, për lirinë e shenjtë të
mëmëdheut: Ja vdekje, ja liri!
Prologu dhe
epilogu, përkatësisht: Kosova ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet?
Shkrimtari Bedri Tahiri ka kujtuar me dhembje dhe me
nostalgji fatin e librit të tij, gjë që shprehet mjaft qartë tek Prologu:
“Edhe libri Adem
Jashari- legjendë e legjendave ka një histori, sa të dhimbshme, aq edhe
krenare. U lind në kohë të pakohë, në rrethana lufte. Copëra dhe fragmente të
tij zunë embrion mu në flakën e betejave të përgjakshme e pranë viktimave të
martirizuara. Në të rrjedhin tok: gjaku, loti, pikëllimi, krenaria e, mbi të
gjitha, etja e pashuar për liri. Dhe, çka është më e veçanta e tij, ndoshta
edhe raritet unikat, që kur nanurisej në shparguj, bie në dorë të vrasësve të
pashpirt. Po të kishte gojë për të folur, rrëfimet e tij rrëqethëse do ta linin
pa mend secilin. Mbi dy muaj qëndroi në një dhomë me katilët gjakatarë. Po, po,
mu në një vend, dhe ia doli mbanë. Pak e pabesueshme, por e vërtetë.”
Kjo “odise e stërmundimshme e këtij dorëshkrimi”- siç
shprehet vetë autori, në të vërtetë është vetë simbolika e luftës mes
qytetërimit dhe barbarisë. Në njërën anë libri: “Për ditë të tëra qëndroi ashtu
pa bërë zë, i shushatur, i ndrydhur e i shtrydhur…”, dhe në anën tjetër
cerberët serbë, që përpiqen të zhdukin një kulturë mijëravjeçare: “Edhe në
bibliotekë vajtën dhe për ca ditë rresht shfletuan, nënvizuan, veçuan e më në
fund m’i dogjën në mënyrë të pamëshirshme rreth dy mijë e pesëqind tituj
librash të larmishëm.”
Ndërkaq, tek Epilogu, ai ka shprehur gjakimin e tij të
përhershëm për t’i hedhur në letër kujtimet dhe përjetimet e atyre ditëve të
përgjakshme:
“Ngjarjet qenë të pafundshme e të mëdha, mu si sofra e
Skënderbeut në malet e kuqe të Pishkashit, ku pas fitores së Domosdovës,
drekuan të gjithë luftëtarët bashkë. Edhe këtu kishte vend për të gjithë…Valët
shkumbëzuese të Drinit të Bardhë s’kishte digë që i mbante e rrufetë mbledhur
në maja malesh s’kishte shkëmb a lis që t’i priste. E tillë ishte UÇK-ja.”
Me poetikën e stili të tij sa të veçantë po aq edhe
origjinal, Bedri Tahiri sërish ngre lart luftën heroike të Ushtrisë Çlirimtare
të Kosovës:
“Ushtria Çlirimtare e Kosovës ishte ushtri e popullit,
e idealeve të larta e dhe e moralit të pathyeshëm. Sot ajo bart amanetin e
mijëra të rënëve në fushën e nderit: trimave të vrarë në logun e mejdanit,
pleqve të masakruar e të djegur në shtratin e lëngimit, grave shtatzëna,
operuar nga xhelatët e foshnjave të therrura në djepa. Mbi supet e saj të
brishta rëndoi edhe amaneti i paharruar i brezave liridashës, i ruajtur me
akribi fanatiku në çdo gur; në çdo lis e në maja kreshtash të pashkelura. Besa
e madhe e burrave të motit sikur u sublimua fuqishëm në figurën e kryetrimit
legejndar, në mitin e fundshekullit njëzet, në shpirtin e pavdekshëm të Adem
Jasharit. Ajo me imazhin e qartë të lirisë në zemër, hapëroi guximshëm përmes
dallgësh e stuhisë shkatërrimtare serbe.”
Prologu
dhe Epilogu të shkruar nga shkrimtari Bedri Tahiri, e të cilët qëndrojnë si dy
porta triumfale të kësaj vepre prijatare, përkujtojnë dhe njëkohësisht
dëshmojnë qartë se Greqia e pushtuar e mundi pushtuesin e pagdhendur. Banorët e
mbretërisë së lashtë të librit dhe ardhacakët e stepave të Karpateve ndeshen
ballëpërballë. Të parët e mundin zjarrin dhe hekurin e të dytëve, sepse zjarri
i shenjtë i lirisë triumfon mbi shkrumbin dhe hirin e topave dhe tankeve.
Botimi në fjalë është i dhjeti me radhë. Por, këta
ekzemplarë nuk janë thjesht vetëm të tillë. Më shumë se çdo gjë, këta
ekzemplarë të librit të Bedri Tahirit “Adem
Jashari- legjendë e legjendave”, janë ushtarë të kryekomandantit legjendar,
janë pishtarë të gjallë lirie që nuk e lënë të shuhet flakën e shenjtë të dashurisë
ndaj atdheut, flamurit, gjuhës, kombit dhe kulturës sonë.
Prologu dhe Epilogu rrijnë kështu si dy kapakë të një
libri të madh për lirinë, si dy porta triumfale, si dy qëndisma nga më
domethënëset në faqet e këtij libri, të cilat nuk do mend se qëndrojnë vetvetiu
edhe si Prolog për përjetësinë (në kapitullin Legjenda e legjendave):
“Po baca Adem, që aq shumë e deshi, ku ishte vallë?
Atë nuk po e gjente dot. Deri vonë ia kishte dëgjuar këngën. Po, po deri vonë,
dhe atëherë nuk frikësohej. Po tash ku ishte? Pse s’këndonte më? Sërish zuri ta
kërkonte. Por kot, atë nuk mund ta gjente andejpari. Ai po shëtiste në ballë të
protestuesve nëpër rrugët e Prishtinës, të Tetovës, të Tiranës, të Bonit, të
Oslos, të Nju-Jorkut…”
E edhe si Epilog për ardhmërinë (në kapitullin Orë
historie):
“Atë ditë ata po mungonin me arsye dhe
emrat nuk i shënuan në ditar. Ata mund t’i gjeje në librat historikë, në vargje
të poetëve, në telat e çiftelisë e në pikturat e moshatarëve të tyre.”
Përshkrimi i plojës dhe i turmave të përgjakura
Tablo të një Gernike që ka ndodhur në Kosovë, shfaqen
në penën e shkrimtarit Bedri Tahiri sa herë që ai përshkruan plojën e turmave
të përgjakura. Përmasa e përshkrimit të tragjedisë kombëtare është e shoqëruar
përmes një gradacioni të përshkallzuar, ku sërish bie në sy poetika e
ligjërimit epik që kulmon me optimizmin karakteristik të nënave të Drenicës
trime…
Kështu në kapitullin “Gjithkush duhet ta mbrojë pragun
e vet”, përshkrimi është i detajuar dhe fjalia është mjaft e latuar:
“Përjashta kudo gjurmë barbarie e vandalizmi. Kulme të
shembura, mure të rrënuara, armë të mbetura, predha mortajash të pashkrehura,
bagëti të vrara. Qeni i shtëpisë po jepte shpirt. Skena rrëqethëse, që të
ngjethin mishtë. Të mpleksur me rrëfimet e kataklizmës së llahtarshme, veçan me
ato të vajzave trimëresha, Ilirianës dhe Selvetes, që të plagosura lëngonin në
shtrat, krijoheshin pamje kulmore të një shfrimi shtazarak, asi çfarë di të
bëjë veç mizoria serbe.”
Në kapitullin tjetër, të titulluar “Lisi Kushtrimtar”,
përmes retrospektivës së dëshmitarëve të gjallë, paraqitet kronika e ditëve të
përgjakshme, kronikë në të cilën sa shquhet përmasa e tragjikes po aq theksohet
edhe përmasa e vetëdijes dhe e krenarisë së ligjshme si zemër-klithje e
popullit të thjeshtë, që gjaku i derdhur lumë të bashkojë e të shumëfishojë
forcat e bijve të shqipes:
“Fill pas vrasjeve të kriminelëve serbë, forca të
shumta policore e ushtarake rethuan Likoshanin,- nis rrëfimin Sefer Nebihu i
Qirezit, që ashtu i plagosur qëndronte shtrirë në shtëpinë e vet. Pas pak,
shtatë autoblinda kaluan përroin dhe dolën këtej, në lagjen tonë. Edhe
helikopteri na sillej përmbi, duke mitraluar papra. Një autoblindë e mallkuar u
përplas fuqishëm në dyert e oborrrit. Kriminelët, si të tërbuar, na u rrasën
brenda, duke shtënë pandërprerë. Renë,
Rukinë, ma vranë në prehërin tim. Po, po, bile nga afër, me dy plumba ia
copëtuan kokën resë sime shtatzënë, ofshan ai thellë…Edhe djalit, Gjemshirit,
një karikator ia zbrazën mu në gjoks. Mua më plagosën rëndë dhe më tërhoqën
zvarrë, por falë luftëtarëve tanë shpëtuam pa na vrarë të gjithëve…
-Mami, këtu e kanë masakruar babin, - i thoshte
Patrioti pesëvjeç, Ganimete Gjelit, duke bërë me gisht nga vendi i gjakosur.
-Jo shpirt, jo, babai ka shkuar në Gjermani, - ia
priste ajo duke u mbajtur e fortë karshi fëmijëve të padjallëzuar. Vërtet
burrin ma vranë këtu, mu në dhomë, - flet ajo, pasi ka larguar djemtë e vegjël.
Edhe vjehërrin ma vranë, por dua që gjaku i tyre të na bashkojë e të mos shkojë
huq…”
Përmasa e përshkrimit të tragjedisë kombëtare është e
shoqëruar përmes një gradacioni të përshkallzuar, ku sërish bie në sy poetika e
ligjërimit epik që kulmon me optimizmin karakteristik të nënave të Drenicës
trime:
“-Ne nënat drenicare, jemi mësuar të
rrisim fëmijë për lirinë e trojeve tona dhe askush nuk do të na e shoh lotin në
qepallë!- fliste një plakë kurrizdalë, që mezi ecte përpara grave të tjera.
Gazetarja gjermane drodhi kokën me habi,
kur ia përkthyen fjalët e saj…”
Në ligjërimin e stilit poetik të këtij shkrimtari, si
për të sfiduar gjithë këtë të keqe të madhe, mali bashkëbisedon me heroin:
“E premtja e 25 shtatorit gdhiu fare pa diell.
Mjegulla dendurake shtrëngonte Qyqavicën, se kishte kokëdhembje. Kudo qetësi varri,
që të ngjethte mishtë. Ploja mbi Qyqavicë kishte lënë pas vdekje, masakrime,
arrestime, shkatërrime, ankthe e tmerre të pashërueshme. Dielli hezitonte të
hidhte sy mbi krimet monstruoze të hordhive të egra serbe…Atë ditë binte një
shi i imët, kur në Galicë hapeshin katërmbëdhjetë varre të reja.
-O Azem Galica, mos më mbaj mëri, o burrë, se nuk kam
faj,- thirri Qyqavica plakë me zë të përvajshëm. E ai hijerëndë vëzhgonte nga
obelisk përballë. Lotët e varrmihësve përziheshin me currilat e flokësve dhe
treteshin pahetueshëm në dheun e shkriftë që nxinte mbi barin blerosh. Nën
qarrin shekullor, dëshmitarin besnik të rravgimeve macabre të histories njerkë,
qëndronin lulet e rinisë. Cila zemër përballonte para tyre? Rrallë e hiq. Edhe
lisi jetënxirë kishte mbyllur sytë. Ç’të shihje o Zot?! Gjymtyrë të sakatosura,
koka të copëtuara, tru të derdhura përtokë, sy të nxjerrë me maja thikash,
xhepa të hapur nën lëkurë, veshë të prerë e dhëmbë të thërmuar. Hapu tokë e të
futem shtatë pashë nën dhe!!! Por, thonë, njeriu është më i fortë se guri dhe i
mbijetuaka të gjitha!”
Duke shpalosur në sfondin e kronikave të tij, tablo të
tilla si dëshmi për historinë, shkrimtari Bedri Tahiri me të drejtë ka
shprushur ndërgjegjet e fjetura, dhe se duke dëshmuar njëkohësisht për lirinë e
një kombi me veprën e tij, ai ka paralajmëruar atë që e pat formuluar aq bukur
poeti i pushkatuar nga diktatura komuniste, Ndre Zadeja, se shqiptarët duhet të
zgjohen e të bashkohen njëherë e përgjithmonë, në mënyrë që të huajtë të mos i
përdorin më kurrë si turma të përgjakura:
“Dhe, midis gjithë asaj zallahie, ngjau çudia e
çudirave. Rast i rrallë për libër të Ginisit. Nën fustanin e Lumnies, e bija
dymuajshe, Dituria. E tërë e mbuluar me gjak, por e gjallë. Vetëm kjo më ka
mbetur, thoshte i ati, Imer Deliu, duke e ngritur lart Diturinë. Fitorja është
juaja, tha një gazetar i moshuar. Kur foshnja mund vdekjen, liria është në
prag. Kështu ka thënë edhe një perandor romak, që e kishte provuar vetë gjatë
pushtimeve të shumta…”.
Liria si çmimi më
suprem
Ish-adminstratori ndërkombëtar për Kosovën, Dr.
Bernard Kushner, gjatë vizitës së tij në familjen Jashari, me të drejtë pat
thënë se: “Sikur të kishte një çmim Nobel për lirinë, ajo patjetër do t’i
takonte Familjes Jashari.”
Bedri Tahiri me librin e tij për Adem Jasharin si
legjendë të legjendave, dëshmon se çmimi i lirisë qëndron përmbi çdo gjë
tjetër. Dëshmon se liria e një kombi është çmimi më suprem që qëndron si i
tillë edhe në përjetësi.
Fragmenti në kapitullin “Krimi që tundi botën”, në të
cilin thuhet: “Fitorja është e juaja, - tha një gazetar i moshuar. Kur foshnja
mund vdekjen, liria është në prag. Kështu ka thënë edhe një perandor romak, që
e kishte provuar vetë gjatë pushtimeve të shumta.”, gjithsesi na e kujton
pikturën e njohur të Ezhen Delakroas: “Liria i prinë popullit”.
Ndërakq që në penën atdhetare të Bedri Tahirit,
legjendari Adem Jashari mbetet për jetë e mot: “Një frymëzim i pashuar për
brezat.”Ai në sfondin e tij monumental, siç e ka ngritur shkrimtari Bedri
Tahiri, mbetet: “Një emër që tundi globin.” Sepse: “Guri i Sizifit lëvizi nga
vendi.” Jasharajt, siç thotë me të drejtë Bedri Tahiri, janë: “Yje të pashuar
të sojit të pavdekshëm.”
Prekazi dhe Kulla e Jasharjave në sfondin me fushë
gjaku, nxorën Gardën Krutane. Në një nga momentet më kritike për kombin, në një
kohë për jetë a vdekje, Adem Jashari e ngriti plisin si përkrenare dhe i ra
kushtrimit shekullor, i ra Trumpetës së Krujës. Adem Jashari, në emër të një
ideali sa të madh po aq edhe të shenjtë, i flakëroi rrufetë.
Në Prekaz u përballën dy botë: barbaria dhe liria, dy
popuj: ardhacakët dhe autoktonët, dy kryeqytete: Beogradi dhe Prekazi. I pari,
një qytet të cilit aq shumë i përshtatet thënia e Volterit se në këtë rast
epiteti është armik i emrit; një qytet për të cilin Jeronim De Rada ka shkruar:
Pirgu i Zi mbi Beligrad! Dhe i dyti, Prekazi, epiqendra e zgjimit kombëtar
shqiptar, epiqendra e Kryeheroit të Përjetësisë, epiqendra që përkundi djepin e
legjendës së legjendave. Epiqendra e shpresës së lindur rishtazi, epiqendra e Rilindjes
së një ideali të trashëguar brez pas brezi nga shqiptarët atdhetarë.
Libri i Bedri Tahirit “Adem Jashari- legjendë e legjendave” pa dyshim se është një libër
monument, i ngritur me flatrat e fjalës shqipe. Ky libër është dëshmia më e
mirë se Garda Krutane, pra elita ushtarake i ka hapur rrugë elitës politike.
Prandaj, elita politike edhe duhet të ketë përgjegjësi historike, sepse në
historinë e shtetformimit, ushtria dhe diplomacia janë rrufepritës të një
kombi.
Ndërkaq, elitat intelektuale-sa krenarinë kanë edhe
kënaqësinë të ndihmojnë, që të ndriçojnë shtegun e dritës, gjithmonë sipas
parimit të madh të Samiut të Frashëllinjve, i cili sa bukur ka thënë, që pastë
bekimin aty ku ka rënë: Uniteti i ideve
është më i fortë se uniteti i shteteve!
Comments
Post a Comment